Waarom we ons niet moeten laten regeren door fatsoen

De definitie van fatsoen

Quote:
"Fatsoen is het voldoen aan de geldende normen en waarden. Fatsoen kan worden gezien als een groot aantal sociale conventies, die worden bijgebracht aan een kind tijdens de opvoeding door de ouders. Een begrip dat lijkt op fatsoen is moraal. De moraal wordt echter veelal gezien als iets hoogs, met een hoger doel. Fatsoenlijkheid heeft daarentegen vooral te maken met het dagelijks gedrag van mensen.

Wat echter precies fatsoenlijk is varieert sterk voor verschillende culturen. De meeste landen bijvoorbeeld hebben wetgeving tegen wat onfatsoenlijke gedragingen zouden zijn, bijvoorbeeld om bepaalde lichaamsdelen onbedekt te vertonen. De contrasten tussen landen en culturen zijn enorm. In sommige culturen moeten vrouwen of mannen bijvoorbeeld hun gehele lichaam bedekken, in andere landen lopen beide seksen vrijwel naakt. Ook binnen één land zal het fatsoensbegrip echter sterk variëren, afhankelijk van de sociale, etnische of religieuze achtergrond, of alleen maar de plaats waar men zich bevindt. Kleding die op het strand correct is, geldt in de stad niet als fatsoenlijk.

Fatsoenlijkheid heeft in Nederland voor veel mensen een negatieve bijklank gekregen, omdat het gelijk is gesteld aan bekrompenheid, en weinig tolerantie voor andere gedragingen. Het zou wellicht ook te maken hebben met een gevoel van onvrijheid, zichzelf beletten te doen waar men zin in zou hebben.

De Nederlandse premier Balkenende heeft het fatsoensbegrip nieuw leven proberen in te blazen, via de slogan Fatsoen moet je doen (april 2005). Dit heeft echter niet tot het door hem gewenste resultaat geleid, maar heeft waarschijnlijk wel geleid tot meer discussie over fatsoen." Unquote

Bron: Wikipedia

Fatsoen en cultuur

Fatsoen varieert sterk in verschillende culturen. Ondanks dat Nederlanders en Vlamingen dezelfde taal spreken is er sprake van een enorm verschil tussen de Nederlandse en Belgische culturen. Waar bijvoorbeeld in Nederland gebruikelijk is dat iedereen een mening over een onderwerp heeft, en die ook mag verkondigen, geldt in België veeleer een cultuur van luisteren en top-down sturing. Dit artikel handelt uitgebreid over de verschillen tussen de Nederlandse en Belgische culturen. In het artikel is te lezen dat het hebben en uitdragen van een mening door Nederlanders al op de kleuterschool tijdens het kringgesprek aangeleerd wordt. Een Nederlander zal het, in het algemeen, niet snel onfatsoenlijk vinden om zijn of haar mening te geven. Belgen zien dit nogal eens als arrogant, onfatsoenlijk. Ondanks dat ze dezelfde taal spreken blijken er totaal verschillende opvattingen over fatsoen.

Fatsoen en moraal

Fatsoen wordt dus nogal eens aangemerkt als sociaal wenselijke omgangsvormen. Dit is een veel te beperkte definitie van het begrip. Als fatsoen alleen betrekking zou hebben op sociaal wenselijke omgangsvormen, zouden een massamoordenaar, een verkrachter, een alcomobilist allemaal als fatsoenlijk gezien kunnen worden, mits ze met twee woorden spreken, een hand geven en zich excuseren als ongecontroleerde lichaamsgeluiden maken.
Fatsoen gaat veel verder dan omgangsvormen en heeft ook betrekking op de moraal, al wordt die nogal eens als een grootheid van een hogere orde gezien. Dat is onterecht. Zonder fatsoen immers geen moraal.
Een liegende functionaris als een wethouder of een minister kan nóg zulke fatsoenlijke omgangsvormen hebben, zijn liegende gedrag wordt daarmee niet fatsoenlijk of moreel aanvaardbaar.

Fatsoen en omgeving

Fatsoen is, ook binnen een cultuur, verder ook afhankelijk van de omgeving, de situatie en subcultuur. Is het op een gezellige verjaardag in bepaald gezelschap wellicht niet onfatsoenlijk om een schuine bak te vertellen en daar smakelijk om te lachen, op een begrafenis wordt hetzelfde gedrag doorgaans als onfatsoenlijk ervaren. Zoals op een begrafenis een mop, waar op een verjaardag om gelachen kan worden, niet geanderewaarddeerd zal worden gelden ook voor verschillende media verschillende fatsoensnormen. Ik begon dit blog niet met: "Hallo, hier spreekt Bert." Dit medium vraagt hier namelijk niet om. Was dit een toespraak geweest, of een telefoongesprek (voor wie nog weet wat dat is), was het door veel toehoorders wel als wenselijk en fatsoenlijk gezien om te beginnen met het melden van mijn naam. Via een geschreven medium zou het koddig zijn en niets met fatsoen te maken hebben. Op een medium als Twitter gelden andere fatsoensnormen dan in een sollicitatiebrief, net zoals op een verjaardag en een begrafenis verschillende fatsoensnormen gelden.

Fatsoen en politieke correctheid

Anders dan fatsoen en moraal hebben fatsoen en politieke correctheid wel een grote mate van overlapping. Onder het mom van politieke correctheid of, zo u wilt "politiek fatsoen" is het decennialang onmogelijk geweest om bepaalde discussies te voeren of zelfs maar bepaalde onderwerpen op de agenda te krijgen.

Zo was het, tijdens mijn jeugd en nog lang daarna, not done om zaken zoals de gevolgen van massa-immigratie aan de orde te stellen. Let wel: ik spreek met nadruk van 'aan de orde stellen' en niet van 'aan de kaak stellen'. Het onderwerp was feitelijk taboe, op straffe van racismebeschuldigingen aan het adres van degenen die het waagden er over te beginnen. Het fatsoenlijk verklaren van politieke correctheid maakte een groot deel van de samenleving monddood.

Terwijl heel veel mensen zagen dat de massa-immigratie onmogelijk zonder ingrijpende gevolgen voor de samenleving kon blijven, bepaalde een zekere elite dat hierover niet gesproken diende te worden. De gevolgen hiervan worden de afgelopen jaren pijnlijk zichtbaar.

Conclusie

Omdat fatsoen en wat fatsoenlijk gevonden wordt zo divers is en ook nog eens afhankelijk van factoren zoals de omgeving, de situatie, het gezelschap en tijdgeest is het onmogelijk om een universele standaard te bepalen voor wat fatsoenlijk is. 

Het schudden van handen als we iemand ontmoeten kan als simpel voorbeeld gezien worden van fatsoenlijk gedrag, maar staat direct, terecht, ter discussie als een epidemie dreigt van een (ernstige) ziekte. Via de handen kunnen ziektekiemen immers eenvoudig overgedragen worden. Zelfs voor een simpele begroeting kan dus al niet onomstotelijk worden vastgesteld wat zonder meer fatsoenlijk is.

Het is daarom dat ieder voor zich, afhankelijk van de eerder genoemde omstandigheden, bepaalt wat fatsoenlijk is. Ieder bepaalt dit dus enkel en alleen voor zichzelf en afhankelijk van heersende omstandigheden. Fatsoen is daarmee veel te divers en ongrijpbaar om als algemene uitgangsregel voor wat voor bestuurlijke activiteit dan ook te nemen. Partijen die anders beweren en vinden dat er wel op basis van fatsoen bestuurd of geregeerd kan of zelfs móet worden, slaan de plank compleet mis.